Andrzej Rokicki

Aktywność fizyczna, jej znaczenie i rola dla rozwoju oraz zdrowia dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym Aktywność fizyczna od zarania dziejów była nieodzowną częścią życia ludzi. Przez wiele tysięcy lat ruch i rozwijane przez uprawianie aktywności fizycznej umiejętności pozwalały ludziom niejednokrotnie przetrwać w trudnych warunkach, zdobywać pożywienie, bezpiecznie oddalić się od grożącego niebezpieczeństwa. Aktywność fizyczna stanowi nieodłączną, fizjologiczną potrzebę ludzkiego organizmu, obecną na każdym etapie życia i manifestującą się przez różnorodne formy działania. Aktywność fizyczna powoduje, że organizm dziecka jest przez nią wyposażony w mechanizmy potrzebne do właściwego rozwoju. Jej znaczenie nabiera wyjątkowej wagi w przypadku dzieci, które przechodzą przez okres intensywnego wzrostu, wzmacniania siły oraz nieustannego rozwijania umiejętności motorycznych takich jak zwinność, szybkość i gibkość. Naturalna potrzeba ruchu u najmłodszych jest odzwierciedleniem nieświadomego dążenia do jej zaspokojenia. Aktywność fizyczna odgrywa kluczową rolę zarówno w rozwoju fizycznym, jak i rozwoju emocjonalnym. Jest również nieodzowna do utrzymania dobrego stanu zdrowia oraz pozytywnego samopoczucia na każdym 13 T. Seweryniak, Ł. Panfil, Wybrane uwarunkowania rozwoju talentów sportowych, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 2014, https://www.researchgate.net/publication/287944358_Wybrane_uwarunkowania_rozwoju_talentow_sportowych [dostęp: 22.08.2023]. Aktywność fizyczna i uzdolnienia sportowe dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym 199 etapie życia. Już w przedszkolu większość dzieci bywa włączana w podstawowe formy ruchowe oraz aktywności fizyczne. Są to spacery spełniające określone cele, które powinny się odbywać w terenach zielonych: parkach, skwerach, lasach. Obok spacerów wielki wkład w rozwój fizyczny, a także społeczny i psychiczny wnoszą różnorodne zabawy. Krzysztof Zuchora w następujący sposób opisuje znaczenie zabawy: „daje dziecku tę pełnię życia, której ono potrzebuje. Jest dla niego źródłem radości, odpoczynkiem i pracą, myśleniem i zmyśleniem, twórczością, fantazją i realizmem, działaniem na niby, które jednak w momencie stawania się jest najprawdziwszą realnością. Zabawa wpływa bezpośrednio na rozwój psychiczny dziecka, w tym na kształtowanie jego potrzeb i motywacji oraz przezwyciężania egocentryzmu”14. Zabawa stanowi fundament rozwijających się zdolności poznawczych i jest jednocześnie wyrazem postępu w rozwoju społecznym dzieci. Ma również istotne znaczenie dla rozwoju motorycznego dziecka, obejmując zarówno motorykę małą, jak i dużą. Odkrywanie i eksploracja nowych doświadczeń są naturalnymi potrzebami każdego dziecka, a zabawa pełni kluczową rolę w tym procesie. Dziecko samoistnie pragnie się bawić, a od dorosłych zależy, czy ten naturalny trend będzie pielęgnowany. Dobra zabawa to taka, którą dzieci uważają za atrakcyjną, budzącą ich zainteresowanie, przyciągającą ich uwagę i przynoszącą radość. Musi być ona przede wszystkim dobrowolna, ponieważ kiedy dziecko jest do niej zmuszane, traci ona swoją istotę. Warto dostrzec, że motywacja dziecka odgrywa kluczową rolę, dlatego też aktywności powinny być dostosowane do możliwości dzieci w zależności od ich wieku15. Gry i zabawy ruchowe pełnią niezastąpioną rolę w rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, stanowiąc istotny, a nawet kluczowy element edukacji przez ruch. Są one nie tylko niewyczerpalnym źródłem radości i beztroskiej zabawy, ale również stanowią bazę dla wszechstronnego rozwoju fizycznego, emocjonalnego, społecznego oraz poznawczego młodych ludzi. Z fizycznego punktu widzenia gry i zabawy ruchowe stymulują rozwój psychomotoryczny dzieci, poprawiają ich koordynację ogólną, doskonalą równowagę oraz stają się zalążkiem do pierwszych prób kształtowania siły. Wpływają na prawidłowy i harmonijny rozwój układu kostno-mięśniowego i układu krążenia, a także istotnie przyczyniają się do uzyskania w późniejszym życiu prawidłowych nawyków ruchowych. Na poziomie emocjonalnym aktywność fizyczna jest źródłem pozytywnych emocji, pomaga w zwalczaniu stresu i buduje odporność psychiczną. Gry i zabawy ruchowe uczą dzieci wyrażania emocji, radzenia sobie 14 K. Zuchora, Nauczyciel i wartości: z filozofii kultury fizycznej i pedagogiki sportu, Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego: Spółka Wydawnicza Heliodor, Warszawa 2009, s. 127. 15 M. Chojak, I. Grochowska, K. Jurzysta, M. Mełgieś, A. Karpińska, Zabawa jako warunek prawidłowego rozwoju dzieci i przygotowania studentów do zawodu nauczyciela – przykład dobrej praktyki, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” 2017, t. XXXVI, z. 1, s. 235–252. 200 Andrzej Rokicki z frustracją oraz rozwijają umiejętność pracy zespołowej i współzawodnictwa w zdrowy sposób. W wymiarze społecznym sprzyjają integracji grupy, ucząc dzieci zasad fair play, współpracy i wzajemnego szacunku. Dzięki nim dzieci uczą się przestrzegania reguł, rozumienia pozycji lidera i aktywnego, kreatywnego uczestnictwa w grupie, co jest niezbędne w społecznym funkcjonowaniu. W kontekście edukacji przez ruch, gry i zabawy ruchowe są nieocenionym narzędziem wspierającym rozwój dziecka na wielu płaszczyznach, jednocześnie kładąc podwaliny dla zdrowego i aktywnego stylu życia w przyszłości. Dlatego tak ważne jest, aby edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna uwzględniała bogaty program aktywności fizycznych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości rozwojowych dzieci. Już ok. 5.–6. roku życia niektóre z dzieci są poddawane umiejętnemu treningowi ogólnorozwojowemu, a niekiedy także ukierunkowanemu na konkretną dyscyplinę sportową. Jest to przejaw wczesnej specjalizacji sportowej. Dzieci w ogromnej większości bardzo lubią aktywność fizyczną i przy tej okazji udowadniają, że są autentycznie zainteresowane uprawianiem różnorodnych ćwiczeń. Wszystkim osobom pracującym z dziećmi w związku z uprawianym przez nie sportem powinny być bliskie słowa Józefa Lipca, dla którego sport to synonim bezinteresownej zabawy stanowiącej kontynuację młodzieńczego treningu, ale także forma wydatkowania nadmiaru pokładów energii w działaniach hedonistycznych. Sport staje się wtedy radością życia.